‘We ontdekten dat mensen met eenvoudig werk vaak meer van hun werk genieten dan hoogleraren en artsen. Hoogopgeleiden met grote ambitie zijn nooit tevreden met wat ze hebben. Ze zijn niet echt op hun taken gericht, maar op het geld of de macht, op wat ze willen bereiken. Op morgen. Ze leven niet in het moment.’ - Flowprofessior Mihaly Csikszentmihalyi
Ken je dat gevoel wanneer alles even perfect lijkt te zijn en je totaal geen stress of zorgen ervaart? Stel je voor dat je een moment helemaal opgaat in een adembenemend mooi uitzicht of kippenvel ervaart tijdens een popconcert. Of denk aan een keer dat je jezelf overtrof, zoals bij het maken van een knappe actie tijdens het sporten of bij een schoolopdracht die je zo goed uitvoerde dat je het je nog steeds herinnert.
Wetenschappers beschrijven dergelijke ultieme ervaringen als flow-ervaringen. Flow betekent de meest optimale staat van ervaring en verwijst naar het gevoel dat je ervaart wanneer je helemaal opgaat in een activiteit of situatie.. Flow momenten gaan samen met het ervaren van gelukzaligheid, maar zorgen er tegelijkertijd ook voor dat we optimaal kunnen presteren. Ieder topsporter wil de flow ervaren. Ieder examenatleet ook! De flow ervaring gaat over het volledig functionerende individu, die volledig betrokken is bij wat hij doet en daarbij het beste van zichzelf tot uiting laat komen.
Als je met je volle aandacht opgaat in een meditatieoefening kan je deze staat van flow ook beleven. Net als bij meditatie staat in de flow theorie ook het aanwezig zijn in het hier en nu centraal. De kunst als je de flow staat regelmatig in je meditatiebeoefening wilt ervaren is om een evenwicht te vinden tussen je vaardigheden en je de uitdaging. Je kunt dus als je beginner bent net zo goed de flow staat ervaren als een vergevorderde. De ontdekker van de flow theorie, Mihaly Csikszentmihalyi heeft zeven vereisten geformuleerd waaraan voldaan moet worden om een flow ervaring te genereren. Laten we kijken hoe we de zeven vereisten voor de staat van flow kunnen gebruiken om onze eigen meditatiebeoefening naar een hoger plan te kunnen brengen.
Eerste vereiste: heb een constant doel voor ogen
In een staat van flow bestaat geen onzekerheid of duidelijkheid over wat we moeten doen en wat ons doel is. Als je een duidelijk doel voor ogen hebt is het gemakkelijker om je aandacht te focussen. De meeste sporten en andere hobby's hebben een constant doel: focussen op je huidige taak. Bijvoorbeeld aandachtig oefenen, raak slaan, een techniek correct uitvoeren, op de goede plek gaan staan etc. Als we mediteren is het doel om met volle aandacht te focussen op ons meditatieobject en dus het met aandacht gewaarzijn van de ademhaling, je lichaam een mantra, een tai chi of yogabeweging of een object. Het focussen van onze aandacht op het meditatieobject is het allerbelangrijkste wat we doen in een meditatie.
Tweede vereiste: elke handeling wordt onmiddellijk gevolgd door feedback
De tweede vereiste is een continue terugkoppeling van het resultaat van onze handelingen. Je moet weten of je het goed of slecht doet en tijdens een meditatie of je met je aandacht erbij bent of juist niet. Of je teveel inspant of juist te weinig. Tijdens een meditatie is het lichaam hier voor ons de sleutel. Je kunt aan je meditatiehouding, sensaties die je voelt en wijze waarop je waarneemt voelen en ervaren of je aandacht erbij is. Hoe beter je dit alles kunt voelen, hoe meer herstel moment je creëert en hoe krachtiger de meditatieoefeningen zullen werken. Sommige oefeningen kennen ook trucjes als bijvoorbeeld het tellen van de aandacht volgens een telpatroon waarbij het meteen opvalt als je aandacht er niet bij is.
Derde vereiste: er is evenwicht tussen de handeling en je vaardigheid
In flow voelen we goed aan dat ons vermogen en capaciteiten goed aansluiten bij de actie die we ondernemen. Als we te hogen eisen aan ons zelf stellen tijdens het mediteren raken we gefrustreerd en als we onverschillig zijn over hoe bewust we mediteren is de kans groot dat we ons gaan vervelen en afwezig zijn met onze aandacht. Veel mensen hebben bij meditatie het idee dat je geen gedachtes meer mag ervaren, je meteen een perfecte meditatiehouding moeten aannemen of nemen het persoonlijk als het even niet lukt te accepteren, los te laten of de aandacht erbij te houden. Als je te hogen eisen aan jezelf stelt zul je merken dat de kans groot is dat er tijdens de meditatie extra onrust gaat uitbreken. Als je echter in je meditatie de eisen aan jezelf te laag stelt zul je merken dat de kans veel groter is dat je gaat wegdromen, minder snel door hebt dat je aandacht er niet bij is, je denkt dat je ontspant i.p.v. dat daadwerkelijk ontspant en dat je meditatie monotoom, vlak, saai en passief begint te worden. Dit laatste ligt bij beginners vooral op de loer omdat velen door de ontspanningsreacties in het begin gemakkelijk wegdromen of slaperig tijdens het mediteren worden De kunst is om steeds weer met een milde niet oordelen blik jezelf te beoordelen en ook je doelen en ambities bij te stellen en aan te passen. Je kunt bijvoorbeeld meer aandacht aan de details tijdens een meditatie gaan geven als je merken dat de oefeningen steeds meer routine voor je blijken te worden. Op een dag dat de geest bijzonder onrustig is kan je misschien focussen op de grote lijnen van de oefening en gewoon doen wat mogelijk is voor je.
Vierde vereiste: actie en bewustzijn zijn één
In een staat van flow zijn we volledige concentreert op de oefening en worden we niet door afleidende gedachten en beslommeringen gehinderd. We zijn in het hier en nu. We doen één ding tegelijk. Het evenwicht tussen vaardigheid en uitdaging vereist dat we ons op één ding concentreren. Dit is alleen mogelijk als we duidelijk feedback krijgen en doelen hebben. Het één worden van actie en bewustzijn is een gevolg van een goede meditatietechniek en niet iets waar we mentaal naar moeten streven. Het zo aandachtig mogelijk uitvoeren van de oefening, duidelijk definiëren van je doelen en het volgen van de meditatierichtlijnen is genoeg.
Vijfde vereiste: Afleidingen, angsten en zelfbewustzijn worden uit het bewustzijn verbannen.
Dit is een afgeleide van kenmerk 1,2,3, 4. Omdat we zo sterk door onze bezigheid in beslag genomen worden is er geen plaats voor angst, twijfels, zorgen of zelfbewustzijn. Mochten deze sensaties toch opkomen dan helpt de tweede en derde richtlijn van elke meditatie ons. Zodra we merken dat we zijn afgedwaald met de aandacht herstellen we en proberen we steeds ook deze afdwaling en andere afleidende sensaties te accepteren en los te laten. Maak van het bestrijden van angst, twijfels, zorgen of zelfbewustzijn geen doel op zich. Op moment dat je aandacht uitgaat naar het meditatieobject heb je de afleidingen losgelaten. Het is onmogelijk te denken en tegelijkertijd ook gewaar te zijn.
Zesde vereiste: het besef van tijd raakt in de war
Het is altijd een goed teken als na afloop van een meditatie te tijd voorbij lijkt te zijn gevlogen. Als we opgaan in het hier en nu en actie en bewustzijn één zijn lijkt het alsof de stil staat en de tijd zelfs niet meer lijkt te bestaan. Een meditatietip is om vooraf aan je meditatiesessie de lengte van je meditatie te bepalen. Dit geeft je een doel, houvast en feedback aan het einde van de sessie.
Zevende vereiste: De activiteit wordt een doel op zich
Wanneer bovenstaande omstandigheden zich voordoen zullen wij meestal van de ervaring die we op doen genieten. Het resultaat of de voordelen doen er dan eigenlijk niet meer toe. We mediteren om te mediteren. Let wel. Het genieten is een gevolg van het versmelten van ons bewustzijn met de handeling of situatie van het moment en niet andersom. Als je meditatieoefening als een sleur of één grote frustratie of gevecht aanvoelt dan is de kans groot dat bovenstaande vereisten niet gevolgd worden. De oefeningen geven je daarmee directe feedback over je eigen houding. Deze feedback is de sleutel naar meer zelfkennis en ook een eerste stap om mogelijke belemmerende eigenschappen, overtuigingen, diepere spanningsbronnen of minder optimale manieren van handelen los te kunnen laten.
Deze zeven vereisten kunnen we niet alleen in onze meditatiebeoefening terugvinden en toepassen. We kunnen ze ook in ons dagelijkse leven toepassen. De truc is om in een activiteit, doelen, feedback en een evenwicht tussen vaardigheid en uitdaging te integreren, zodat je vanzelf het flow gevoel vaker gaat ervaren. Dan wordt je activiteit een doel op zich en heb je misschien wel een nieuwe passie gevonden.
‘In het twee uur lang ervaren van de flow kan ik buitgewoon veel bereiken. Alsof er dan geen uitdaging bestaan die ik niet aankan.’
- Superondernemer Sir Richard Branson
Helaas zien we dat bovenstaande zeven vereisten vaak in ons werk en dagelijkse bezigheden ontbreken. Op het werk is de druk misschien te hoog of te laag, weten we eigenlijk niet wat we willen doen qua werk of studie, worden er vaak tegenstrijdig eisen aan ons gesteld, twijfelen we soms of onze relatie wel goed voor ons is of of ons werk wel bij ons past of worden we gehinderd door zorgen en angsten voor mogelijke afwijzingen of teleurstellingen. Denk eens na of bovenstaan de kenmerken zich ook bij jou favoriete bezigheden voortdoen of juist ontbreken als je niet echt lekker in je vel zit. Misschien ontbreekt het je wel aan heldere doelen in je werk of leven of neem je te veel hooi op je vork.
